Krasiński Józef Maciej Wawrzyniec Onufry (1783–1845), oficer wojsk Ks. Warsz., senator, kasztelan Król. Pol., literat. Ur. 10 VIII w Zegrzu (w Płockiem); był synem Kazimierza (zob.) i Anny z Ossolińskich. W r. 1792 został zapisany do mirowskiego pułku gwardii konnej, lecz wychowywał się i uczył w domu rodzinnym pod kierunkiem ks. Paszkowskiego; rysunku i malarstwa uczył go J. P. Norblin, a matematyki – Francuz Dufour. Po wybuchu insurekcji w Warszawie w r. 1794 K. wyjechał wraz z rodzicami do Zamościa, gdzie przez 2 lata uczęszczał do liceum. W r. 1800 przyjmował u przeprawy przez Narew w Zegrzu pruską parę królewską i towarzyszył jej w czasie pobytu w Warszawie. W r. 1802 osiedlił się, wraz z matką i siostrą, w swych dobrach Radziejowice pod Warszawą, a następnie przez krótki czas uczęszczał na wykłady na uniwersytecie w Lipsku. Po powrocie do kraju należał do kółka warszawskiej arystokratycznej «złotej młodzieży», któremu przewodził daleki jego krewny Wincenty Krasiński (zob.). Wspólnie z nim założył Tow. Przyjaciół Ojczyzny zbierające się w pałacu Małachowskich w określone dni na sesje (połączone przeważnie z grą w karty i sutymi biesiadami). Osłonięte niektórymi formami masońskimi stanowiło opozycję przeciw gromadzącemu się w Pałacu pod Blachą towarzystwu ks. Józefa Poniatowskiego.
W końcu 1806 r. zgłosił się K. na ochotnika do formującego się 5 p. piechoty. W r. 1807 służył w drugim szwadronie tworzonego przez Wincentego Krasińskiego pułku lekkokonnego gwardii, lecz w momencie wysłania szwadronu do Francji pozostał w kraju i uczestniczył w organizowaniu pułku gwardii narodowej w Warszawie, a od 16 VI 1808 r. w randze majora kierował jego administracją, pod zwierzchnictwem Piotra Łubieńskiego. Wiosną 1809 r. przydzielony chwilowo do sztabu ks. Poniatowskiego, brał udział w bitwie pod Raszynem, następnie obsadził gwardią narodową wały obronne od Belwederu ku Wiśle. Po zajęciu Warszawy przez Austriaków wysłany przez Poniatowskiego z listem do arcyksięcia Ferdynanda, został tu zatrzymany i oddany pod nadzór policji, utrzymywał jednak stały kontakt z J. Hornowskim, dowódcą polskiej załogi na Pradze. Po opuszczeniu Warszawy przez Austriaków pełnił w dn. z 2 na 3 VI obowiązki dowódcy gwardii narodowej i komendanta miasta. W r. 1810 organizował gwardię narodową i spisy wojskowe w departamentach krakowskim i radomskim, a nawet podobno pełnił przejściowo funkcje komendanta Krakowa. Dn. 15 XII 1811 r. otrzymał dymisję z gwardii na własne żądanie, a mianowany został członkiem komisji obrachunkowej sprawdzającej rachunki wojskowe. W r. 1812 powrócił do wojska i jako adiutant gen. K. Kniaziewicza uczestniczył w wojnie przeciw Rosji. W sierpniu t. r. awansował na podpułkownika 1 p. strzelców konnych. Przy boku Kniaziewicza, a następnie J. Zajączka uczestniczył w odwrocie wojsk polskich. W toku walk o przeprawę przez Berezynę uniósł z pola bitwy rannych kolejno Zajączka i Kniaziewicza i pomagał przy ich transportowaniu do Wilna. Wraz z Kniaziewiczem przybył do Zegrza, a następnie schronił się do Krakowa i Galicji; 31 III 1813 r. otrzymał definitywną dymisję z wojska.
Od r. 1814 zamieszkiwał przeważnie w Warszawie lub w pobliskich Radziejowicach. W r. 1815 mianowany był szambelanem dworu Aleksandra I, a w r. 1820 wybrany marszałkiem sejmiku błońskiego, z ramienia którego posłował na sejmy 1820 i 1825 r., lecz niczym się na nich nie odznaczył. W r. 1820 otrzymał dziedziczny tytuł hrabiowski w Król. Pol., w r. 1826 wraz z F. Ks. Lubeckim i biskupem A. Prażmowskim brał udział, jako przedstawiciel izby poselskiej, w deputacji hołdowniczej wysłanej przez Królestwo do nowego władcy Mikołaja I. W czasie podróży do Petersburga zaznajomił się z A. Puszkinem, J. T. Bułharynem i malarzem A. Orłowskim. Konserwatysta, zdecydowanie niechętny tendencjom rewolucyjnym i opozycji sejmowej, wierzył w dobre intencje Aleksandra I względem Polaków; potępiał jedynie politykę i intrygi N. Nowosilcowa. Procesował się kilkakrotnie z rządem Królestwa, uzyskując, dzięki Zajączkowi, dość korzystne odszkodowania za utratę dochodów z przewozu na Narwi pod Zegrzem (1821) i starostwa przasnyskiego (1827) oraz z powodu zniesienia stacji pocztowej w Zegrzu (1828). Dn. 24 V 1829 r. mianowany został kasztelanem i mistrzem dworu Mikołaja I. W okresie powstania listopadowego w stopniu pułkownika dowodził 1 p. gwardii narodowej w Warszawie, a zarazem brał udział w pracach sejmu. Poparł tu wniosek o zatwierdzenie kary śmierci na zdrajcę Rafała Cichockiego i był członkiem deputacji sejmowej witającej powracającego po klęsce ostrołęckiej J. Skrzyneckiego. Swą niewielką aktywnością nie zdobył autorytetu, skoro przy wyborze kandydatów na wakujące godności wojewodów otrzymał zaledwie 5 głosów. Po kapitulacji Warszawy nadal uczestniczył w obradach sejmu, badał więźniów, wysyłał drobne oddziały z Modlina na zwiady i służył w sztabie gen. M. Rybińskiego. Po upadku powstania przebywał pewien czas w Krakowie. K. był wybitnym masonem, a w loży Wielkiego Wschodu Narodowego Polskiego osiągnął najwyższy VII ryt.; był podobno założycielem w Warszawie loży «Eden» (14 VI 1810), skupiającej polskie arystokratki, i został jej mistrzem, a w l. 1819–20 był pierwszym dozorcą loży «Kazimierz Wielki».
Już od pierwszych lat Królestwa K. interesował się teatrem i literaturą. W Radziejowicach zorganizował domowy teatr, w którym występowała okoliczna młodzież ziemiańska, i drukarnię (1815), gdzie publikował swe sztuki redagowane przez siostrę Elżbietę Jaraczewską (zob.). Napisał, przetłumaczył i przerobił (głównie z francuskiego) kilkanaście słabych komedii, których większość grano w teatrach warszawskich i krakowskich: Stary komendant w kłopotach (tłum. komedii Charlesa, premiera w Teatrze Narodowym, 1819), Wilia Nowego Roku (komedioopera, premiera w Teatrze Narodowym, 1820, wyd. 1821), Lis w obrotach (premiera 1821, wyd. 1822), Panna pułkownik huzarów (Teatr Narodowy, 1829), Suknie pożyczane (tłum. komedii Duvarta i Nicole’a, premiera w Teatrze Rozmaitości, 1829), Pani mecenasowa (tłum. z niemieckiego, grana w 1834 w Krakowie) i in. Stworzył niezłe, choć nieco długie, libretta do dwu oper K. Kurpińskiego: Zamek na Czorsztynie (premiera w Teatrze Narodowym 5 III 1819, wyd. 1819) i Leśniczy w kozienickiej puszczy (Teatr Narodowy, 28 X 1821, wyd. 1822). W r. 1828 został mianowany członkiem dyrekcji teatrów w Warszawie. Kierował też podobno teatrem domowym ordynatowej Z. Zamoyskiej w Warszawie. Opracował i wydał gruntowny Przewodnik dla podróżujących w Polsce i Rzeczypospolitej Krakowskiej (W. 1821; wyd. francuskie 1820, rosyjskie 1822), zbiór pasjansów (W. 1839) i praktycznych rad gospodarskich (Kr. 1845), a w l. 1829–31 wydawał popularne i przystępne czasopismo (mające 1,2–2,5 tys. prenumeratorów) pt. „Piast – pamiętnik technologiczny obejmujący przepisy dla gospodarstwa domowego i wiejskiego, ogrodnictwa, sztuk pięknych, rękodzieł i rzemiosł, nie mniej lekarstwa domowe pospolite i zwierzęce”. Od r. 1838 spisywał, na podstawie wcześniejszych notatek, Pamiętniki czyli wspomnienia i znaczniejsze wypadki życia mojego zaczynające się od urodzenia mego w 1783 r. 18 tomów rękopiśmiennych pamiętników obejmowało lata 1783–1841; mówiły głównie o prywatnym życiu autora, ale zawierały interesujące charakterystyki znanych postaci i wyższych kręgów społeczeństwa. Z tej spuścizny rękopiśmiennej (zniszczonej w czasie drugiej wojny światowej) zostały wydane: Pamiętniki od r. 1790–1831, skrócone przez dra F. Reuttowicza (P. 1877), Doświadczenia hypnotyczne z pierwszej ćwierci naszego wieku. Z pamiętników… („Przegl. Pol.” 1883 t. 3), Z pamiętników. Uroczystości dworskie w czasie koronacji Mikołaja („Przegl. Powsz.” T. 15: 1887), Ze wspomnień („Bibl. Warsz.” 1912 t. 2, 3), W pierwszych latach Królestwa Kongresowego (tamże 1913 t. 2).
K. działał w Warszawskim Tow. Dobroczynności. Posiadał Złoty Krzyż Virtuti Militari (1810) i Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (1812?). Był postacią bardzo charakterystyczną i dość popularną wśród współczesnych. Zmarł 19 (lub 14) X 1845 r. w Krakowie, pochowany w Zegrzu, w kościele parafialnym. Żonaty (27 IX 1809) z Emilią Ossolińską ze Sterdyni, pozostawił dwie córki i synów: Stanisława, Karola, Joachima i Adama Henryka.
Wizerunek K-ego (wykonany przez A. G.) w: Kraushar A., Typy i oryginały warszawskie, W. 1912 I (tu podstawowe dane biogr.); – Estreicher; Maliszewski, Bibliografia pamiętników: Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Uruski; Żychliński, XII 212–4; Cieszkowski S. Dołęga, Senatorowie Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego, W. 1891; – Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, P. 1877–87 I 248–53, III 10–5, 78–80, 103 passim, V 33–49, 79–91, 101–3, 116–33 passim; Gembarzewski, Wojsko pol., 1807–14; Łoza S., Legia Honorowa w Polsce, Zamość 1923 s. 53; Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich, s. 125; Pawłowski B., Warszawa w r. 1809, Tor. 1948 s. 9, 31 n., 50, 54, 86 n.; Więckowska H., Opozycja liberalna w Królestwie Kongresowym, W. 1925; – Diariusz sejmu z r. 1830–1831, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1907–12 I–VI; Diariusz senatu z r. 1830–1831, Wyd. S. Pomarański, Kr. 1929; Ostrowski A., Pamiętnik z czasów powstania listopadowego, Wyd. K. i W. Rostoccy, Wr. 1961; Recenzje teatralne towarzystwa Iksów 1815–1819, Oprac. J. Lipiński, Wr. 1956; Źródła do historii teatru warszawskiego 1762–1833, Wyd. K. Wierzbicka, W. 1955 II; – „Gaz. Codz.” 1845 nr z 20 X; „Gaz. Koresp. Warsz.” 1819 nr 21; „Gaz. Warsz.” 1819 nr 20, 1820 dod. do nr 16; –AGAD: Komisja Rządowa Wojny vol. 69c, 69d (order V. M.), Protokoły Rady Admin. Król. Pol. t. 8, 9, 11, 14–17; B. Narod.: rkp. III 5762 (fragmenty korespondencji rodzinnej E. i J. Krasińskich, 1834–1840); B. Ossol.: rkp. 5091 (Chwila płochości czyli wiecznie modny tłum. z francuskiego przez K-ego), 6144 (wyciągi z pamiętników K-ego dokonane przez F. Reuttowicza), 12156 (nekrolog); B. PAN w Kr.: rkp. 2031 t. 1 (list do K. Koźmiana, 1827), 2159 t. 9 (Materiały do słownika biograficznego M. Frąckiewicza).
Jerzy Skowronek